علم خدا به جزئیات از منظر علامه طباطبایی و فخر رازی

یکی از مهمترین مباحث فلسفی وکلامی، بحث درباره صفات خداوند است، بی تردید شناخت خداوند بدون شناخت صفات او غیر ممکن خواهد بود. در بین صفات خدای متعال، صفت علم ودر پی آن مسأله علم خداوند به جزئیات و چگونگی آن همیشه مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است، نگارنده در این پژوهش بر آن است که نظریات و آراء دو فیلسوف مسلمان، علامه طباطبایی و فخر رازی را به عنوان دو اندیشمند بزرگ از نحله های شیعی و سنی، در خصوص علم خدا به جزئیات با تکیه بر روش تحلیل محتوا بر اساس منابع کتابخانه ای مورد بررسی و مقایسه قرار دهد. علامه طباطبایی معتقد است که حق تعالی بواسطه اطلاق ذاتی که دارد نسبت به هر موجود محدودی که فرض شود از هر جهت مستولی و محیط بوده و واقعیت آن موجود، بی هیچ حجاب و مانعی در نزد خدای متعال حاضر است و هیچ چیز از شمول و احاطه علم او خارج نیست و خداوند به ذات خود و هر آنچه که خارج از ذاتش است، عالم است. امام فخر رازی در این باره نظریات متفاوتی را ارائه می دهد، در بعضی از آثار خود علم خدا به جزئیات را به دلیل این که لازمه آن، پذیرش دگرگونی در علم خداوند است، منکر می شود و دلائل قائلین به این نوع علم برای خداوند را رد می کند، ولی در بعضی از آثار خود نه تنها علم خداوند به جزئیات را می پذیرد بلکه از این نظریه خود دفاع کرده و به تمامی اشکالات منکرین پاسخ می دهد، وی هیچگونه اشاره صریحی به حضوری یا حصولی بودن این علم برای خداوند در آثار خود نمی کند، البته در اکثر مواردی که سخن از علم خدا به میان می آورد، کلمات او بیشتر با علم حصولی سازگار است. کلید واژه ها: علم خدا، علم خدا به جزئیات، علامه طباطبایی، فخر رازی